[S] Tư Trị Thông Giám - Tư Mã Quang (Trọn Bộ 10 Tập)

Trẫm nghĩ người quân tử đa phần tinh thục hết các lời nói và việc làm của tiền nhân, lấy đó trau đôi phẩm đức của mình, vậy nên mới có được sự cứng mạnh thành thực, mỗi ngày thên phần rực rỡ. Kinh Thư cũng nói: "Bậc quân vương, nên không ngừng mở rộng kiến văn, để tùy thời dựng lập công nghiệp". Kinh Thi, Kinh Thư, Kinh Xuân Thu, đều dùng những lời như thế để làm rõ quy luật được mất, giữ lấy tính chính thống của Vương đạo, giúp hậu thế thông qua đó soi xét răn mình.

Sách sử của Tư Mã Thiên thời nhà Hán chứa trong rương vàng cất nơi tông miếu, căn cứ vào sách "Quốc ngữ" của họ Tả, tra cứu các sách "Thế bản", "Chiến quốc sách", "Sở Hán xuân thu”, lựa kinh trích truyện, thu thập các sự tích đã thất lạc tản mát trong văn tự cũ khắp thiên hạ, khảo chứng sự đúng sai của các việc làm ghi trong đó, ruồi rong nam bắc trong vòng mấy chục năm, ghi chép bắt đầu từ thời Hiên Viên cho đến khi Hoàng đế nhà Hán (Hán Vũ đê) phát hiện thấy kỳ lân thì dừng, sáng tác thành Kỷ, Biểu, Thế gia, Thư, Truyện, các sử gia đời sau chép sử chẳng thể thay đổi được thể lệ ấy. Chính bởi sự phán đoán đúng sai của sử gia Thiên không trái với thánh nhân, lời khen chê rất đúng đắn, nên mới được coi là có cái tài bậc lương sử. Xét phụ hoàng Anh Tông thời trước, mỗi ngày xử lý vạn việc nhưng vẫn lưu tâm đến điển tịch, chưa từng dừng nghỉ việc đọc sách.

Từng lệnh cho Long đồ các Trực học sĩ Tư Mã Quang luận định, sắp xếp về sự tích của các quân vương và đại thần đời trước, sai tới Bí các đọc duyệt văn chương sách vở, cấp cho sử quan, bút thẻ, sai tu soạn sách bắt đầu từ đời Chu Uy Liệt vương cho đến đời Ngũ đại gần đây. Ý kiến của Quang cho rằng nhà Chu yếu kém quá lâu, vương thất suy vi, các việc lễ nhạc, phép chế và chinh phạt đều xuất ra từ chư hầu, Chu Bình vương thiên đô về đông, các nước Tê, Sở, Tân, Tấn bắt đầu lớn mạnh, Tê Hoàn, Tấn Văn thay nhau làm bá, vẫn mượn tiếng tôn sùng Chu vương làm lý để thu phục thiên hạ. Đến lúc Chu Uy Liệt vương lệnh cho ba nhà Hàn, Triệu, Ngụy là thần tử làm chư hầu, triều Chu tuy chưa diệt vong, nhưng vương chế đã bị hủy hoại rồi! Đấy cũng là cổ nhân bày đâu môi lập ý để soạn chép vậy.

Sách này ghi chép về các minh quân, lương thần, việc mài giũa đạo trị quốc, các câu nghị luận tinh diệu, các phép chế hay về đạo đức, hình pháp, quan hệ giữa trời và người, ngọn nguồn của hiện tượng cát hung, tốt xấu, căn nguyên của thịnh suy, uy phúc, hiệu quả lợi hại của việc vạch kế, bày mưu, phương lược của tướng lĩnh ưu tú, phép chế của quan viên liêm cẩn, dùng tà - chính làm tiêu chuẩn quyết đoán, giúp nắm bắt được cái gốc của việc trị - loạn, bản chất câu từ uyên bác hồn hậu, hàm nghĩa khuyên răn sâu sắc, thực có thể gọi là hoàn bị chỉnh tề. Cả thảy ghi chép về mười sáu triêu, biên thành hai trăm chín mươi tư quyển, bày trong một gian phòng mà tóm lược được hết việc cổ kim, nội dung rộng mà chốt được yếu điểm, ghi chép tinh giản mà thuật rõ các việc, đấy cũng là tổng hợp các loại điển chương chế độ đời trước, là bộ thư tịch sâu rộng đây đủ rồi.

Tuân Khanh từng nói: "Muốn quan sát hình tích của thánh nhân, thì tìm xét ở hành vi cao khiết hơn người của họ, vua hiền đời sau lấy đó làm khuôn mẫu.” Như các vua Văn đế, Tuyên đế của Hán triều, Thái tông của Đường triều, chính như Khổng tử nói: "Ta không thể nào chê trách được”. Ngoài ra, quân vương nổi tiếng đời trị, có vua nhân ái lo nước thương dân, có vua dạy dỗ khiêm hòa trung thật, có vua khéo xét bổ dụng người tài, cần kiệm cẩn thận, cũng đều có được một phương diện của thánh hiền, chính như Mạnh Kha nói: "Đối với thiên 'Vũ thành' (tên một thiên sách trong Kinh Thư), ta chỉ chọn được hai ba đoạn mà thôi”. Còn như các việc hoang dâm điên đảo, có thể khiến ta thấy được tấm gương nghiêng lật của xe đi trước; các việc loạn tặc phạm pháp, tất phải đân dân tích lũy như đạp chân lên sương mỏng mà biết nước sắp hóa băng dày. Kinh Thi nói: "Tấm gương của nhà Ân không xa, là sự diệt vong của nhà Hạ đó.” Vậy nên ta ban tên cho bộ sách này là "TƯ TRỊ THÔNG GIÁM”, chính để tỏ rõ cái tâm chí của ta vậy!

Tư Trị Thông Giám Tựa – Tống Thần Tông